პროსტატის კეთილთვისებიანი ჰიპერპლაზია

ქსოვილის კეთილთვისებიან ჰიპერპლაზიას, რომელიც იწყება პროსტატის ტრანზიტორულ ზონიდან, ე.ი პროსტატის იმ ნაწილიდან რომელიც გარს ერწყმის შარდსადენის პროსტატულ ნაწილს, ეწოდება პროსტატის კეთილთვისებიანი ჰიპერპლაზია. (პკჰ) 

აღნიშნული პროცესის შედეგად პროსტატა მოცულობაში მატულობს, რასაც თან სდევს შარდსადენის პროსტატული ნაწილის სანათურის შევიწროვება, რაც მიზეზი ხდება შარდვის აქტის დარღვევის, ხოლო ზოგჯერ შარდის სრული შეკავების.

ქსოვილის კეთილთვისებიან ჰიპერპლაზიას - მრავალი სინონიმი გააჩნია, რომელთა შორის ყველაზე გავრცელებულია პროსტატის ჰიპერტროფია (ეწოდებოდა 1955-წლამდე); პროსტატის ადენომა (ეწოდებოდა 1980 წლამდე).

ქსოვილის კეთილთვისებიან ჰიპერპლაზია, როგორც ჰისტომორფოლოგიური წარმონაქმნი, 50-წლის ზემო ასაკის თითქმის ყველა მამაკაცს აღენიშნება, მაგრამ მის არსებობას ყოველთვის არ სდევს კლინიკური გამოვლინება. ე.ი. პ.კ.ჰ.-იის მატარებელი მამაკაცი, ყოველთვის პ.კ.ჰ.-ით დაავადებული არ არის.

ამრიგად, აუტოპსიური კვლევით დადგენილია რომ 60-70 წლის მამაკაცს, წინამდებარე ჯირკვლის მიკროსკოპული გამოკვლევით, პ.კ.ჰ.  ყოველთვის აღენიშნება, ხოლო 50%-ს, უკანა ტანიდან დიგიტალური გასინჯვისას პროსტატა გადიდებული აქვს. ამათგან 50%-ს დაავადებისათვის დამახასიათებელი სიმპტომთა კომპლექსი აღენიშნება, რაც პ.კ.ჰ.-ს კლინიკური ფორმის არსებობაზე მიუთითებს. ამრიგად, 55 წლის ასაკის ზევით ყოველი მე-4-ე მამაკაცი საჭიროებს მკურნალობას.


 პროსტატის ზონალური ანატომია 
პროსტატა მდებარეობს შარდის ბუშტის ყელის ქვემოთ, მის გაგრძელებაზე, მენჯის ღრუში. მის ცენტრში გაივლის შარდსადენი, რომელიც ცნობილია შარდსადენის პროსტატული ნაწილის სახელწოდებით. პროსტატის გვერდით წილებში გაივლიან მარჯვენა და მარცხენა თესლსადინრები, რომლებიც იხსნებიან შარდსადენის პროსტატულ ნაწილში.
პროსტატა ჯირკვლოვან-კუნთოვანი ორგანოა. იგი რამოდენიმე ანატომიური ზონით არის წარმოდგენილი, რომელთა შორის აღსანიშნავია: პერიფერიული ზონა, რომლიდანაც უხშირესად დასაბამს იღებს პროსტატის ადენოკარცინომა; პროსტატის ცენტრალური ზონა - რომლის უშუალო ცენტრში აღინიშნება მცირე ზომის ტრანზიტორული (ანუ გარდამავალი) ზონა, საიდანაც განვითარებას იწყებს პ.კ.ჰ.

 პროსტატის ფიზიოლოგია 
პროსტატის ჯირკვლოვანი ნაწილი გამოიმუშავებს პროსტატის წვენს, რომელიც შეიცავს მთელ რიგ ნივთიერებებს, რომელთა ნაწილი გამოიყოფა ეაკულაციის დროს პროსტატის წვენთან ერთად და უზრუნველყოფს სპერმატოზოიდების  გადაადგილებას და ასევე, მათ ცხოველმყოფელობას. მათგან ყველაზე მნიშვნელოვანი პროსტატის სპეციფიური ანტიგენი.

 პათოგენეზი და პათოლოგიური ანატომია 
პ.კ.ჰ. ვითარდება პროსტატის ტრანზიტორულ ზონიდან, რომელიც მდებარეობს შარდის ბუშტის ყელის და შარდსადენის პროსტატული ნაწილის საზღვარზე. იგი ამ დონეზე თითქმის გარშემო ეკვრის შარდსადენის პროსტატულ ნაწილს. აუტოპსიური მასალის კვლევით ირკვევა, რომ ამ მიდამოში ჰიპერპლაზური პროცესი იწყება 40 წლის ასაკიდან, მაგრამ იგი დასაწყისში არავითარ კლინიკურ გამოვლინებას არ იძლევა. შემდგომში, ჰიპერპლაზური კვანძის თანდათანობით მოცულობაში მატების შედეგად შარდსადენის სანათური ვიწროვდება და შარდვის აქტი ირღვევა, რაც პ.კ.ჰ.-იის კლინიკური გამოვლინების მაუწყებელია.
ჰიპერპლაზური კვანძის პერმანენტული ზრდის შედეგად შარდვის აქტი თანდათან უარესდება. ამ დროს, ჰიპერპლაზური კვანძის ზეწოლის შედეგად პროსტატა განიცდის მიჭყლეტას პერიფერიისაკენ.
პ.კ.ჰ.-იის კლინიკური გამოვლინების დასაწყისში, შარდვის აქტის გაძნელება დაძლეულია დეტრუზორის და შარდის ბუშტის კედლის კუნთოვანი შრის შეკუმშვადობის გაძლიერებით, რის ხარჯზეც, შარდის ბუშტი მოშარდვისას მთლიანად იცლება.
ჰიპერპლაზური პროცესის თანდათანობით პროგრესირების და შარდვის აქტის გაძნელების შედეგად, დეტრუზორის კუნთოვანი შრე განიცდის მოდუნებას. მას აღარ შესწევს უნარი ბუშტის მთლიანად დაცლისა, რის გამოც მოშარდვის შემდეგ, შარდის ბუშტში რჩება შარდი.
ამრიგად ვითარდება პ.კ.ჰ.-იის ერთერთი სერიოზული და დამახასიათებელი ნიშანი – ნარჩენი შარდის არსებობა. დასაწყისში ნარჩენი შარდი 50-100 მლ-ის. ფარგლებში მერყეობს, ხოლო შემდეგ მისი რაოდენობა მატულობს და ზოგჯერ 1-2 ლიტრს და მეტსაც აღწევს. ნარჩენი შარდის დიდი რაოდენობით არსებობის, შარდის ბუშტის შიდა წნევის მომატების და ბუშტის კედლის მოდუნების შედეგად, ხდება ბუშტის კუნთოვანი ბოჭკოების გათიშვა, რომელთა შორის ბუშტის ლორწოვანი და სეროზული გარსების გამობერვა აღინიშნება და ამრიგად ვითარდება შარდის ბუშტის ცრუ დივერტიკულები. ამასთანავე, ნარჩენი შარდი საუკეთესო პირობას ჰქმნის შარდის დაინფიცირებისა და ასევე, შარდის ბუშტში კენჭების გაჩენისათვის, რაც პ.კ.ჰ.-იის კლინიკური მიმდინარეობას და მასთან დაკავშირებულ ჩივილებს მკვეთრად აუარესებს.

ნარჩენი შარდის არსებობა და მასთან დაკავშირებული შარდის ბუშტში აღმოცენებული ცვლილებები, დაავადების პროგრესირებასთან ერთად დიდ გავლენას ახდენს ზემო საშარდე გზების და თირკმლების მორფოფუნქციურ მდგომარეობაზე. კერძოდ, ვითარდება თირკმლის ბლოკი და შარდის ბუშტ-შარდსაწვეთების რეფლუქსი. აღნიშნულთან დაკავშირებით, აღინიშნება შარდსაწვეთების დილატაცია, რასაც ძალიან სწრაფად მენჯ-ფიალათა სისტემის გაფართოება მოსდევს. ეს უკანასკნელი საუკეთესო ხელშემწყობი პირობაა თირკმლის უკმარისობისა და ინფიცირების შემთხვევაში კი - პიელონეფრიტის და არც თუ ისე იშვიათად უროსეფსისის განვითარების.

ხშირ შემთხვევაში ანთებითი პროცესი, კლინიკური გამოვლინების გარეშე მიმდინარეობს, რასაც თან სდევს თირკმლის პარენქიმის განლევა, რასაც საბოლოოდ მოსდევს თირკმლების ქრონიკული ნაკლოვანება.


 კლინიკური მანიფესტაცია 
პ.კ.ჰ.-ია შეიძლება არსებობდეს კლინიკური გამოვლინების გარეშე, კერძოდ, საკმაოდ დიდი ჰიპერპლაზური კვანძის არსებობის შემთხვევაშიც კი პაციენტს შარდვის აქტის აშლილობა არ აწუხებდეს. ასეთი შემთხვევები ძლიერ იშვიათია. ძირითადად კი, პ.კ.ჰ.-ია გამოვლინდება დამახასიათებელი სიმპტომებით, რომელიც წარმოდგენილია ობსტრუქციული და ირიტაციული სიმპტომების სახით – იხ. საერთაშორისო – პროსტატის სიმპტომთა ჯამი.


 დიაგნოსტიკა 
პ.კ.ჰ.-იის დიაგნოსტიკა ძირითადად ხდება პაციენტის ანამნეზური მონაცემების, კერძოდ ზემოაღნიშნული სიმპტომების გათვალისწინებით. ამ დროს უნდა ვიხელმძღვანელოთ ე.წ. პროსტატის საერთაშორისო სიმპტომთა ჯამის და ცხოვრების ხარისხის, საყოველთაოდ აღიარებული კითხვარით.

კვლევის მეთოდებიდან აღსანიშნავია:
1. წინამდებარე ჯირკვლის უკანა ტანიდან დიგიტალური გასინჯვა. პ.კ.ჰ.-იის დროს, უკანა ტანიდან დიგიტალური გასინჯვით, წინამდებარე ჯირკვალი გადიდებულია, ელასტიკურია, სადა ზედაპირისაა, წილთა შუა ღარი წაშლილია, უმტკინვეულოა.
2. ექოსკოპიური გამოკვლევა სრულ წარმოდგენას გვაძლევს წინამდებარე ჯირკვლის ზომებზე, მის წონაზე და ასევე საშუალებას იძლევა განისაზღვროს ნარჩენი შარდის ზუსტი რაოდენობა.
3. შარდის საერთო ანალიზი წარმოდგენას იძლევა, როგორც საშარდე გზების დაინფიცირების, ასევე, თირკმლების დაზიანების ხარისხზე.
4. სისხლის შრადში კრეატინინის განსაზღვრა წარმოდგენას იძლევა თირკმლის ფუნქციაზე: თუ რაოდენ შორსწასულია პროცესი და რამდენად დაზიანდა ობსტრუქციის შედეგად თირკმლები.
5. პროსტატეის სპეციფიური ანგტიგენის განსაზღვრა სისხლის შრატში პროსტატის კინბოს გამორიცხვის მიზნით. მისი დონე ნორმაში 4 ნანოგრამს/მილილიტრში არ აღემატება, ხოლო ადენოკარცინომის დროს საკმაოდ მაღალ ციფრებში მერყეობს. ყველა საეჭვო შემთხვევებში კი საჭიროა პროსტატის ბიოფსიის წარმოება და მიღებული მასალის ჰისტომორფოლოგიური გამოკვლევა.~


 დიფერენციალური დიაგნოზი 
უპირველეს ყოვლისა უნდა გატარდეს პროსტატის ავთვისებიან სიმსივნესთან. პ.კ.ჰ.-იის ჩვეული სიმპტომები, ასევე დამახასიათებელია ქვემო საშარდე ორგანოთა მთელი რიგი დაავადებებისათვის, როგორიც არის: ცისტიტი, შარდის ბუშტის კენჭები, შარდის ბუშტის სიმსივნე, შარდსადენის შევიწროვება, შარდის ბუშტის დივერტიკული, ნეიროგენული დისფუნქცია.


 მკურნალობა 
პ.კ.ჰ-იის მკურნალობის ჩვენება და  მკურნალობის სათანადო  მეთოდის შერჩევა დამოკიდებულია ავადმყოფის სუბიექტურ სიმპტომებზე, კერძოდ თუ რა გავლენას ახდენს ეს სიმპტომები მისი ცხოვრების ხარისხზე. Aამასთანავე, გადამწყვეტი მნიშვნელობა აქვს ობიექტურ მონაცემებსა და სხვადასხვა გართულების არსებობას.

ოპერაციული მკურნალობის პირდაპირ ჩვენებას წარმოადგენს:
• შარდის შეკავება (პაციენტი ვერ შარდავს კათეტერის ამოღების რამდენიმე მცდელობის შემდეგაც)
• მორეციდივე საშარდე ინფექცია
• მორეციდივე პროსტატოგენული მაკროჰემატურია
• შარდის ქრონიკული შეკავების გამო თირკმელების დაზიანება
• შარდის ბუშტის დიდი ზომის კენჭი ან დიდი ზომიდ დივერტიკული
• შემაწუხებელი სიმპტომატიკა, რაც არ ემორჩილება ფარმაკოლოგიურ მკურნალობას

სხვა შემთხვევებში ნაჩვენებია კონსერვატული მკურნალობა: აქტიური მეთვალყურეობა ან მედიკამენტური თერაპია, ითვალისწინებს სხვადასხვა სახის მედიკამენტურ მკურნალობას, რომელთაგან საყურადღებოა:
ა)5 a  რედუქტაზას მაბლოკირებელი პრეპარატები, რომლებიც ხელს უშლიან პროსტატის ქსოვილში ტესტოსტერონის გარდაქმნას დიჰიდროტესტოსტერონად, რითაც მიიღწევა პროსტატის ქსოვილის პროლიფერაციის შეჩერება – ეს კი განაპირობებს წინამდებარე ჯირკვლის მოცულობაში შემცირებას.
ბ) aiA  ადრენორეცეპტობლოკატორები – აქვეითებენ შარდის ბუშტის ყელის, შარდსადენის პროსტატული ნაწილის და პროსტატის კაფსულის ტონუსს, რაც საგრძნობლად აუმჯობესებს შარდვის აქტს ირიტაციული თუ ობსტრუქციული სიმპტომების გაუმჯობესების ხარჯზე. გვერდითი მოვლენებია: პირის სიმშრალე, თავბრუსხვევა, ჰიპოტონია.

ოპერაციული მკურნალობა. ძირითადად ორი მეთოდი გამოიყენება. 1) პროსტატის ტრანსურეთრული რეზექცია (ტურ). აღნიშნული მეთოდი დღეისთვის ყველაზე მეტადაა გავრცელებული და შემთხვევათა 80-90%-ში წარმოებს. იგი განსაკუთრებით კარგ შედეგს იძლევა: როდესაც პროსტატის წონა 60-70 გრამს არ აღემატება, შარდის ბუშტის მკვეთრი დილატაცია არ აღინიშნება, შარდი დაინფიცირებული არ არის, ხოლო ზემო საშარდე გზები და თირკმლები ცვლილებების გარეშეა. აღნიშნული მეთოდის ძირითად დადებით მხარეს წარმოადგენს ის, რომ ოპერაციის მსვლელობა ხანმოკლეა, ნაკლებ ტრავმულია, ხოლო ოპერაციის შემდეგ საავადმყოფოში დაყოვნების დრო შემცირებულია. შედარებითი უარყოფითი მხარეა ის, რომ ტურ-ის დროს ჰიპერპლაზური კვანძის მთლიანი მოცილება არ ხდება, ნაწილი მისი რჩება, რის გამოც, ავტორთა მონაცემების თანახმად, 10-12%-ში აღინიშნება რეციდივი, რის გამოც 8-10 წლის გავლის შემდეგ საჭირო ხდება რეოპერაცია.
2) ტრანსვეზიკალური პროსტატოადენომექტომია. ამ შემთხვევაში, ბოქვენზედა განაკვეთით გაიხსნება შარდის ბუშტი და ხდება ჰიპერპლაზური კვანძის მთლიანი ენუკლეაცია. აღნიშნული წესით მკურნალობას მიმართავენ დიდი ზომის ჰიპერპლაზური კვანძების არსებობისას.
3) ეპიცისტოსტომია ან ტროაკარული ეპიცისტოსტომია იხმარება როგორც პალიატიური საშუალება იმ შემთხვევაში როდესაც ავადმყოფის ზოგადი მდგომარეობა ძლიერ მძიმეა. ასეთ შემთხვევებს წარმოადგენენ პაციენტები რომლებიც კლინიკაში ხვდებიან თირკმლების ქრონიკული ნაკლოვანების შორსწასული ფორმით, უროსეფსისით, შარდოვანი ციებ-ცხელებით, ან რაიმე თანდართული და თანამგზავრი დაავადებებით. აღსანიშნავია, რომ ეპიცისტოსტომიის შემდეგ, ამ კონტიგენტის პაციენტთა უმრავლესობის მდგომარეობა იმდენად უმჯობესდება, რომ განსაზღვრული დროის (2-5 თვე) შემდეგ, შესაძლებელი ხდება პროსტატოადენომექტომიის წარმოება საკმაოდ კარგი შედეგით.


 ქირურგიული ჩარევის შემდეგ განვითარებული გართულებები 
გვხვდება როგორც ტურ-ის, ასევე, ღია ოპერაციული ჩარევის შემდეგ. ეს გართულებები ორ ძირითად ჯგუფად იყოფა, კერძოდ, ადრეულ და მოგვიანებით გართულებებად.

ადრეული გართულებებიდან აღსანიშნავია: 
1) პროფუზული სისხლდენა  - ვითარდება ოპერაციული ჩარევის პირველ საათებში, ასეთი შემთხვევაში კონსერვატულმა ღონისძიებებმა შედეგი თუ ვერ გამოიღო, საჭირო ხდება განმეორებითი ქირურგიული ჩარევა. ტურ-ის შემთხვევაში განვითარებული პროფუზული სისხლდენის დროს ზოგჯერ საჭირო ხდება ეპიცისტოსტომიის წარმოება. შედარებით იშვიათია მოგვიანებითი სისხლდენა ოპერაციიდან მე-7 მე-15 დღეს. 
2) - ინფექცია ტემპერატურული რეაქციით. ასეთ შემთხვევაში, მკურნალობა ძირითადად წარიმართება ანტიბიოტიკოთერაპიით.
3) ქვემო კიდურების ვენების თრომბოზი.
4)- ფილტვის მაგისტრალური სისხლის ძარღვების ემბოლია.

.  მოგვიანებითი გართულებებია:
1) შარდის შეუკავებლობა რომელიც რამოდენიმე დღეში ან კვირაში გაივლის. სრული და ხანგრძლივი შეუკავებლობა იშვიათია, იგი 1%-ში აღინიშნება და ქირურგიულ მკურნალობას საჭიროებს.
2) შარდსადენის სტრიქტურა, რომელიც ძირითადად შარდსადენის პროსტატულ ნაწილში ვითარდება. Aასეთ შემთხვევაში ბუჟირებამ შედეგი თუ ვერ გამოიღო, საჭირო ხდება ქირურგიული ჩარევა.
3) შარდის ბუშტის ყელის სკლეროზი და ე.წ. ,,წინა ბუშტი” - იწვევს შარდის სრულ შეკავებას ან გაძნელებას. Mმკურნალობა ქირურგიულია.
4) გახანგრძლივებული ინფექცია, პერიოდული ტემპერატურული რეაქციით და ციებ-ცხელებით. შედარებით ხშირად აღინიშნება იმ შემთხვევებში, როდესაც ოპერაციამდე შარდი იყო დაინფიცირებული, ბუშტის ტევადობა იყო დიდი და თან ერთოდა დივერტიკულოზი.
5) პ.კ.ჰ.-ის რეციდივი, რომელიც შეიძლება განვითარდეს ქირურგიული ჩარევიდან რამოდენიმე თვის ან წლების შემდეგ. იგი შედარებით ხშირია ტურ-ის შემდეგ.

ამრიგად, როგორც ირკვევა ზემოთ ჩამოთვლილი კონსერვატული და ქირურგიული მკურნალობის მეთოდები სრულად დამაკმაყოფილებელ შედეგს ვერ იძლევა, აქედან გამომდინარე პ.კ.ჰ.-იის მკურნალობის საკითხი დღემდე კვლევა-ძიების საგანს წარმოადგენს. ამასთან დაკავშირებით მოწოდებულია ახალი სამკურნალო მეთოდები, რომელთა შორის აღსანიშნავია:
1) ლაზერით მკურნალობა. 2) შარდსადენის პროსტატულ ნაწილში სპეციალური მილების (სტენტების) ჩადგმა. 3) თერმოთერაპია – ტემპერატურული ზემოქმედებით მკურნალობა. 4) პროსტატის ჰიპერპლაზური კვანძების კრიო და თბოთერაპია. ეს მეთოდები შედარებით ახალია და მათი ეფექტურობა და მკურნალობის შედეგები შესწავლის პროცესშია.