თირკმლის სტრუქტურა; ფუნქცია, შარდის წარმოქმნა

თირკმლის ფრონტალურ განაკვეთზე ნათლად ჩანს მასში განსხვავებული ორგვარი ნივთიერება:
1. პერიფერიულად მდებარე, მუქი წითელი ფერის და წვრილმარცვლოვანი აგებულების - ქერქოვანი ნივთიერება (cortex renis);
2. ცენტრალურად მდებარე, შედარებით ღია ფერის - ტვინოვანი ნივთიერება (medula renis).

ტვინოვანი ნივთიერება თირკმლის ერთიან ცენტრალურ ნაწილს არ ქმნის. ის წარმოდგენილია 10-15 განცალკევებული პირამიდის (pyramides renales) სახით. პირამიდის ფუძე (basis pyramidis) მიმართულია თირკმლის პერიფერიისკენ ანუ ცენტრისკენ, მწვერვალი კი თირკმლის კარისკენ.

პირამიდების მწვერვალებს თირკმლის დვრილები (papillae renales) ეწოდება, რომლებიც მთავრდებიან დაცხრილული არეთი (area cribrosa). დაცხრილულ არეში 10-15-მდე უწვრილესი დვრილის ხვრელია (foramina papillaria).

ქერქოვანი ნივთიერება 0,5სმ სისქის შრეა. ის თიკმლის გაერთა ზედაპირის გარდა პირამიდებს შორის საზღვროვან უბნებსაც იკავებს და ქმნის თირკმლის სვეტებს (columnae renales). თავის მხრივ ტვინოვანი ნივთიერებაც რამდენადმე შეჭრილია ქერქოვან ნივთიერებაში სხივისებრი მორჩების სახით - სხივისებრი ნაწილი (pars radiata). თითოეული პირამიდა სათანადო ქერქოვანი შრით წარმოადგენს თირკმლის წილს (lobi renales).

თირკმლის განსხვავებული აგებულება, პირამიდებისა და ქერქოვანი ნივთიერების სახით, განსაკუთრებით კარგად აქვთ გამოხატული ახალშობილებს.
ასაკის მატებასთან ერთად თირკმლის წილაკოვანი აგებულების სურათის მკაფიოება თანდათან იშლება.
მოზრდილებში ანომალიის სახით შემორჩენილი წილაკოვანი აგებულების თირკმელი ''დათვის თირკმელის'' სახელწოდებითაა ცნობილი.

***
თირკმელში წარმოქმნილი შარდი მისი შემკრები სისტემით ჩაედინება თირკმლის მენჯში,  მენჯიდან  კი შარდსაწვეთების საშუალებით შარდის ბუშტში. შარდსაწვეთების პერისტალტიკა  რიტმის წარმმართავი უჯრედებიდან ხორციელდება, რომლებიც  თირკმელების შემკრებ სისტემაში  შარდსაწვეთების  მთელ  სიგრძეზეა  განლაგებული.  განირჩევა  სამი  ანატომიური  შევიწროება: 1) მენჯის შარდსაწვეთში გადასვლის ადგილას (მენჯ-შარდსაწვეთის სეგმენტი); 2) შუა მესამედში, სადაც შარდსაწვეთი გადაკვეთს თეძოს საერთო სისხლძარღვებს და 3) შარდსაწვეთებისა და შარდის ბუშტის შეერთების ადგილას (იუქსტავეზიკალური ნაწილი). შარდსაწვეთების  აღნიშნულ შევიწროებულ  სეგმენტებში  ყველაზე ხშირია კენჭის ჩაჭედვის ალბათობა.


***

ნეფრონი ფუნქციური ერთეული
სხეულაკი (ბოუმენის კაფსულა, გორგლები)
მილაკები (პროქსიმ., ჰენლეს, დისტალ., შემკრები)

თირკმლისა და საშარდე ტრაქტის ფუნქციები

ექსკრეცია - ნარჩენი პროდუქტებისა და მედიკამენტების გამოყოფა ორგანიზმიდან

სხეულის სითხის მოცულობის, იონური შემადგენლობის რეგულაცია და მჟავე-ტუტოვანი ჰომეოსტაზი

ენდოკრინული 

რენინის სინთეზი

ერითროპოიეტინი

პროსტაგლანდინები

მეტაბოლური

ვიტ. D-ს აქტივაცია

ჰორმონების კატაბოლიზმი

*

სითხის რეგულაცია.

სხეულის სითხე იყოფა: 

1. ინტრაცელულარული 

2. ექსტრაცელულარული (პლაზმა; ინტერსტიციული სითხე; ტრანსცელულური სითხე)

ითხე

გარემოს ოსმოლალობა და უჯრედის პათოლოგია

ნივთიერებათა ტრანსმემბრანული ტრანსპორტი უჯრედში

პასიური - სპონტანური, ელექტროქიმიური გრადიენტის მიმართულებით, არ საჭიროებს ენერგიას

აქტიური - ელექტროქიმიური გრადიენტის საწინააღმდეგოდ, დამოკიდებულია ენერგიაზე

Na+ - ყველაზე მნიშვნელოვანი უჯრედგარე იონი

K+ - ყველაზე მნიშვნელოვანი უჯრედშიდა იონი 

შარდის წარმოქმნა

ფილტრაცია - გლომერულოვანი
რეაბსორბცია - ნივთ. მოძრაობა თირკმლის მილაკებიდან უკან სისხლის ცირკულაციაში
სეკრეცია - ნივთ. მოძრაობა სისხლიდან მილაკებისკენ უჯრედების საშუალებით (აქტიური ტრანსპორტი) ან უჯრედშორის სივრცეში (პასიური ტრანსპორტი)
ექსკრეცია - ფილტრაციის, სეკრეციისა და რეაბსორბციის შედეგად მიღებული საბოლოო პროდუქტის მოძრაობა მილაკებში